Η ημέρα της ποίησης

Σήμερα, 21η Μαρτίου, τιμάμε την Ημέρα της Ποίησης. Ο λόγος που έχει επιλεγεί επίσημα αυτή η μέρα είναι ότι σήμερα έχουμε την Εαρινή Ισημερία, δηλαδή η μέρα γίνεται ίση με την νύχτα.

Πράγμα που σημαίνει ότι από αύριο η μέρα θα αρχίσει να μεγαλώνει και αντίστοιχα να μικραίνει η νύχτα. Η έννοια της Ποίησης λοιπόν, που είναι ένα από τα κορυφαία δείγματα του Ανθρώπινου Πολιτισμού, έρχεται να συμβολίσει - με το ιδεατό μεταίχμιο που εκφράζει αυτή η μέρα - την νίκη του φωτός πάνω στο σκότος. Εμείς γιορτάζουμε την Ημέρα της Ποίησης με την αναφορά σε ένα ποίημα που μας αφορά άμεσα σαν Έλληνες. Ένα ποίημα γραμμένο περίπου μια δεκαετία πριν από την Επανάσταση του 1821.


Η συμπαράταξη ενός ποιήματος

Κατά τη διάρκεια της πρώτης παραμονής του στα μέρη μας (Σεπτέμβρης 1809-Απρίλης 1811), ο νεαρός τότε Λόρντ Μπάυρον (ο εξελληνισμένος μετέπειτα Λόρδος Βύρων) ύψωσε τη φωνή του για να καταγγείλει το έγκλημα του συμπατριώτη του Λόρδου Έλγιν για την λεηλασία του Παρθενώνα. Για το σκοπό αυτό έγραψε με ανεξίτηλα γράμματα την «Κατάρα της Αθηνάς», αλλά για το ίδιο ζήτημα μιλάει και από τη 10η ως τη 15η στροφή στο πρώτο άσμα του «Τσάϊλντ Χάρολντ». Με την πνευματική καταγγελία του Μπάυρον η διεκδίκηση του δίκαιου αυτού αιτήματος της επιστροφής έχει αποκτήσει από τότε οικουμενική διάσταση.

Γι αυτό, παράλληλα με την τωρινή ενημέρωση της παγκόσμιας κοινής γνώμης που εξασφαλίζει η φοβερή επισκεψιμότητα του νέου Μουσείου της Ακρόπολης, θεωρείται αυτή η επέτειος ευκαιρία για την αναζωογόνηση της εκστρατείας υπέρ της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα στη χώρα μας.

Προτομή του Λόρδου Βύρωνα στην Αγγλία

Ας δούμε όμως, με τη βοήθεια του Γιώργου Μπλάνα που έκανε πρόσφατα σχετική ομιλία, τί λέει το ποίημα αυτό του Λόρδου Βύρωνα. Η Αθηνά του φανερώθηκε, εξοργισμένη με τον βεβηλωτή του Παρθενώνα Λόρδο Έλγιν και με την Αγγλική Κυβέρνηση που νομιμοποίησε τη βεβήλωση. Η «Κατάρα της Αθηνάς» καταγράφει αυτή τη θεοφάνεια.
Ο ποιητής βρίσκεται στην Αθήνα, στην πηγή του πολιτισμού της Δύσης και βρίσκεται ως πλάσμα ζωντανό, που αναγνωρίζει την πραγματικότητα με όλες του τις αισθήσεις. Όλως περιέργως, η ρομαντική συνείδησή του δεν συγκλονίζεται από τα δημιουργήματα των αρχαίων, από το μέγιστο μάλιστα των δημιουργημάτων, τον Παρθενώνα, αλλά από τη ζωντανή πραγματικότητα του αττικού τοπίου.

Οι αρχαιότητες δεν είναι αυτές που δίνουν αξία στον τόπο, αλλά ο τόπος είναι που δίνει αξία στις αρχαιότητες, αφού η Ακρόπολη είναι προϊόν του πνεύματος που φωλιάζει στη φύση και όχι το αντίθετο.

Το γεγονός πως ο Λόρδος Βύρων δεν αντιμετώπισε ποτέ την Ελλάδα ως «αποθήκη» αρχαιοτήτων, το γνωρίζουμε και από άλλα κείμενά του. Ο τόπος κάνει τους ανθρώπους. Πόσο μάλλον που η Αττική έχει το εντυπωσιακό χαρακτηριστικό να διατηρεί την ουσία της, όποια παραμόρφωση κι αν δεχθεί.

Έλεγα, όμως, σε ποια κατάσταση βρισκόταν η συνείδηση του Λόρδου Βύρωνα, όταν εμφανίστηκε μπροστά του το φάσμα της Αθηνάς. Το φάσμα αυτό κυριαρχείται από την ερήμωση, την καταστροφή. Η αυστηρή θεά πολεμιστής του πνεύματος και του σώματος είναι καταβεβλημένη.

Η Αθηνά θα μιλήσει, θα καταραστεί τον Έλγιν για τη βεβήλωση του ιερού της. Τον καιρό της ακμής της, θα μπορούσε να τον μεταμορφώσει σε τέρας, όπως έκανε με τη Μέδουσα, που βεβήλωσε τον Παρθενώνα, αφού εκεί μέσα «δόθηκε» στον Ποσειδώνα. Αλλά τώρα δεν υπάρχει θέση για τους μύθους, για την ψυχική ανάταση και ισορροπία που προσφέρουν οι μύθοι. Τώρα κυριαρχεί το χρήμα, ο χάρτινος δαίμονας, η υπεραξία, η καταπίεση, η σκλαβιά, κοινωνική και εθνική.

Και, σε αυτό το σημείο, η Αθηνά του Λόρδου Βύρωνα δείχνεται εξαιρετικά ζωντανή. Δεν αρχίζει να θρηνεί για τα χαμένα μεγαλεία της, δεν προσπαθεί να προκαλέσει φρικίαση στους μελετητές της αρχαιότητας. Δεν είναι η Αθηνά των Αρχαίων Ελλήνων, αλλά η Αθηνά του Ελληνικού Λαού και των καταδυναστευόμενων λαών όλου του κόσμου.

Καταριέται την Αγγλία για την ιμπεριαλιστική πολιτική της και για το σαρκοβόρο κοινωνικό της σύστημα. Προβλέπει πως οι Ινδοί, που υποφέρουν κάτω από τον ζυγό του Άγγλου δυνάστη, θα εξεγερθούν και θα ελευθερωθούν. Προβλέπει πως οι Άγγλοι εργάτες και αγρότες θα θραύσουν τα δεσμά του κεφαλαίου. Προβλέπει πως οι λαοί της Ευρώπης θα σαρώσουν τους δυνάστες τους και μαζί την Αγγλία σύμμαχό τους.

Η θεά των Ελλήνων είναι θεά της ελευθερίας. Και το δηλώνει ανεπιφύλακτα: «Όταν σας έδωσα την ελευθερία, σας απαγόρευσα να υποδουλώνετε άλλους ανθρώπους». Και ξεσπάει με την τρομερή ρώμη της ακμής της: «Εγώ τέλειωσα. Σειρά έχουν οι Ερινύες!»

Η θεά αυτή, έχει το ιερό της στον τόπο της Αττικής. Η Αττική, σύμφωνα με τον Λόρδο Βύρωνα, δεν είναι ο τόπος γύρω από τον ναό της θεάς, αλλά ο ναός της θεάς είναι ένα στολίδι στον ναό της Αττικής, στον ζωντανό τόπο των ζωντανών Ελλήνων του παρόντος.

Δεν έχει σημασία πια τι καταστρέψαμε, αν είμαστε ή δεν είμαστε αντάξιοι των προγόνων μας -πράγμα για το οποίο έχουν ειπωθεί ένα σωρό ανοησίες. Ακόμα και ως άναρχη, ανώριμη, συμπλεγματική κοινωνία, είμαστε μια στιγμή της Ιστορίας αυτής της γης. Τα λάθη μας είναι ζωντανά μνημεία των υποχρεώσεών μας.

Κι αν πραγματικά τιμούμε τον Λόρδο Βύρωνα για την αγάπη του προς τη χώρα μας, θα πρέπει ως έθνος και ως εμείς οι ίδιοι να είμαστε σταθερά, παράφορα, ακόμα και ουτοπικά ταγμένοι στο πλευρό του δικαίου. Γιατί ο Άγγλος συμπατριώτης μας ήταν φιλέλληνας, επειδή ήταν διεθνιστής και κοινωνικός επαναστάτης.

Ως Έλληνες, πρέπει να είμαστε επαναστάτες. Σ’ αυτό βρίσκεται η ουσία του ελληνισμού και όχι στα όσα χαμερπή μας φόρτωσαν. Επαναστάτες ή ανάξιοι να κοιτάζουμε καν τη γη μας και το στολίδι της, το ιερό της θεάς. Κι αυτό - είναι μια ευχή.

Θανάσης Γιαπιτζάκης.